Sylw DBCC-7053

Cynigion Cychwynnol ar gyfer adolygiad 2026 o etholaethau y Senedd: Enwau Eraill

Diolch am y cyfle i gyflwyno ymateb i gynigion cychwynnol y Comisiwn ynghylch adolygiad 2026 o etholaethau y Senedd, fel y’i cyhoeddwyd ym mis Medi 2024. Yn yr ateb canlynol, mae Canolfan Llywodraethiant Cymru Prifysgol Caerdydd yn ymateb yn bennaf i gais y Comisiwn am sylwadau sy’n cynnig awgrymiadau amgen i enwau yr etholaethau yn y ddogfen gychwynnol.
Wrth gwrs, mae’r Comisiwn yn gyfyngedig iawn o ran lle i symud o ystyried y telerau a nodir gan y Ddeddf. Er y gallai cynigion gefeillio amgen fod ar gael yng nghamau nesaf yr adolygiad hwn, credwn fod cynigion cychwynnol y Comisiwn yn adlewyrchu sefyllfa cyntaf addas ar gyfer ffiniau’r Senedd ar ôl 2026.
Mewn cyferbyniad â’r lle cyfyngedig iawn hwn i symud wrth bennu’r ffiniau gefeilliedig, mae gan y Comisiwn lawer mwy o hyblygrwydd wrth enwi’r seddi arfaethedig. Yn wir, oherwydd bod adolygiadau o ffiniau y Senedd yn y dyfodol yn debygol o fod wedi eu datgysylltu o etholaethau San Steffan er mwyn cynnal Senedd â 96 o aelodau, mae gan y Comisiwn gyfrifoldeb penodol i wreiddio enwau ar gyfer y seddi newydd a fydd yn debygol o oroesi y tu hwnt i enwau llawer o’r 32 o etholaethau presennol yn San Steffan. Bydd sefydlu enwau Cymraeg sy’n adlewyrchu daearyddiaeth a phoblogaethau lleol—enwau sy’n rhagfynegi parhad a sefydlogrwydd etholaethau a fydd yn ethol aelodau i’r Senedd yn y dyfodol—yn ganlyniad enwedig o bwysig i’r adolygiad ffiniau cyntaf hwn.

Ein safbwynt ni yw bod enwau’r etholaethau a awgrymir yn y cynigion cychwynnol yn llawer rhy hir ar gyfer defnydd arferol mewn etholiadau a thrafodiadau seneddol, a bod dewisiadau amgen sy’n adlewyrchu eu daearyddiaeth leol ar gael. Mae byrder yn hynod bwysig wrth enwi etholaethau; fel y mae cysylltu’r enwau newydd hyn â daearyddiaeth traddodiadol Cymru. O ystyried maint yr etholaethau newydd a nifer y canolfannau poblogaeth y mae’r mwyafrif ohonynt yn eu cynnwys, gallai nodweddion daearyddol megis afonydd neu gadwyni mynyddoedd

fod yn ffordd fwy cyfleus a phriodol o ddynodi etholaethau yn hytrach na rhestru trefi neu aneddiadau eraill.
Felly, rydym yn cynnig yr enwau etholaethol amgen canlynol, a drefnir yn ddaearyddol o’r gogledd-orllewin i’r de-ddwyrain:
1. Aberconwy, Môn a Menai. Mae’r ffurfiad hwn yn osgoi’r fersiwn hir o’r enw a gynigir yn y cynigion cychwynnol ac mae’n dal i gynnwys holl brif elfennau yr etholaeth arfaethedig.
2. Bryniau Clwyd a’r Glannau. Mae’r enw ‘Clwyd’ a awgrymir yn y cynigion cychwynnol yn enw anaddas ar gyfer y sedd arfaethedig oherwydd bod sir cadwedig Clwyd ôl-1996 yn cwmpasu ardal o Lanfairfechan hyd Fangor-is-y-coed. Mae’r enw sedd amgen yn adlewyrchu dwy brif nodwedd yr etholaeth arfaethedig: ardal yr ucheldir o amgylch Bryniau Clwyd, yn ogystal â rhediad arfordirol hir arfordir y gogledd-ddwyrain.
3. Maelor. Mae’r dewis amgen hwn yn cydnabod cymydau hanesyddol Maelor Gymraeg a Maelor Saesneg yng ngogledd-ddwyrain Cymru a ffurfiodd y rhan fwyaf o ardal a phoblogaeth yr etholaeth newydd (https://cbhc.gov.uk/mapio-ffiniau-hanesyddol- cymru-cymydau-a-chantrefi/), gan gynnig fersiwn syml a byr ar gyfer enw’r etholaeth sy’n adnabyddus oherwydd yr ysbyty rhanbarthol. Byddai ail ddewis—Wrecsam Dyfrdwy—yn cysylltu dwy brif elfen y sedd hon. Hafren Dyfrdwy yw enw’r cwmni dŵr lleol yn y fath fodd bod adeiladau fel y rhain yn gyfarwydd.
4. Gwynedd, Maldwyn a Glyndŵr. Mae’r enw a awgrymir yn y cynigion cychwynnol yn rhy hir. Yn rhan orllewinol y sedd hon, er bod ardal awdurdod lleol Gwynedd yn ymestyn y tu hwnt i ffiniau y sedd hon tuag at Fangor ac Abergwyngregyn, mae angen modd i gwtogi enw’r etholaeth arfaethedig. Mae ‘Gwynedd’ yn cynrychioli’r ardal a gynhwysir yn sedd Dwyfor Meirionnydd yn ddigonol.
5. Ceredigion Penfro.

6. Sir Gâr.
7. Gŵyr. Mae’r enw hwn yn gywir yn ddaearyddol ac yn hanesyddol ar gyfer yr etholaeth paredig arfaethedig hon—cwmwd Gŵyr, a oedd yn cynnwys Abertawe fodern (gweler https://cbhc.gov.uk/mapio-ffiniau-hanesyddol-cymru- cymydau-a-chantrefi/). Mae defnyddio’r enw Cymraeg hanesyddol yn gwahaniaethu rhwng etholaeth ‘Gower’ ar lefel San Steffan.
8. Tawe, Nedd a’r Bannau. Mae’r enw a awgrymir yn y cynigion cychwynnol yn llawer rhy hir. Mae’r dewis arall hwn yn adlewyrchu prif nodweddion daearyddol yr ardaloedd arfordirol a nodwedd daearyddol amlycaf yr ardal fewndirol. Er bod Brycheiniog a Sir Faesyfed wedi bod yn enw hirsefydlog ar gyfer sedd cyntaf i’r felin yr ardal,

mae’n angenrheidiol symleiddio enw’r etholaeth unedig er mwyn osgoi gorgymhlethdod a dryswch. Nodwn hefyd y lleolir y mwyafrif o etholwyr yr etholaeth arfaethedig yn agos at gymoedd Tawe isaf a Nedd a Bae Abertawe.

9. Rhondda Ogwr Afan. Mae enw’r sedd hon yn adlewyrchu’r afonydd a’r cymunedau gwleidyddol mwyaf yn yr etholaeth arfaethedig hon.
10. Cynon Taf. Mae enw’r hwn yn adlewyrchu’r ddwy afon a’r cymunedau gwleidyddol amlycaf yn yr etholaeth arfaethedig hon. Mae trefn ‘Cynon Taf’ yn nhrefn yr wyddor, ond mae hefyd yn dwyn enw sir Rhondda Cynon Taf i gof yn fwriadol.
11. Cwm Rhymni a Blaenau Gwent. Mae’r enw arall hwn yn adlewyrchu’r ddau gyngor dosbarth blaenorol a’r cymunedau daearyddol/gwleidyddol sy’n ffurfio’r etholaeth arfaethedig hon. Cynhwysir y gair ‘Cwm’ yn fwriadol, er mwyn gwahaniaethu rhwng pentref Rhymni a chydnabod pariad etholaeth Blaenau Gwent a Rhymni â rhan ddeheuol cwm Rhymni (h.y. etholaeth Caerffili).
12. Mynwy Torfaen. Mae’r enw arall hwn yn adlewyrchu’r ddau gyngor a’r cymunedau daearyddol/gwleidyddol sy’n ffurfio’r etholaeth arfaethedig hon. Dylid osgoi’r cyswllt ‘a’/’and’ yma oherwydd byddai geiriad ‘a Thorfaen’ yn lletchwith yn y Saesneg.
13. Casnewydd Islwyn; neu Gwynllwg. Dewis arall hanesyddol ar gyfer etholaeth arfaethedig Casnewydd ac Islwyn fyddai cantref Gwynllwg y mae ei ardal wedi ei mapio’n agos at yr ardal arfaethedig (gweler https://cbhc.gov.uk/mapio- ffiniau-hanesyddol-cymru-cymydau-a-chantrefi/). Yr ardal rhwng afonydd Rhymni ac Wysg oedd Gwynllwg, gan gynnwys yr ucheldir ac ardal y cymoedd i’r gogledd. Mae’r hunaniaeth hanesyddol hon wedi goroesi yn enw’r Eglwys Gadeiriol, yr ysbyty a’r ardal o’i chwmpas yng Nghasnewydd—a gysegrwyd i Sant Gwynllyw (a newidiwyd i St Woolos yn ddiweddarach)—yn ogystal â Phîl Gwynllyw, ardal Gwynllŵg, ac enwau pentrefi megis Llanbedr Gwynllŵg a Llansanffraid Gwynllŵg.

14. Dwyrain Caerdydd.

15. Gorllewin Caerdydd.
16. Penybont a Bro Morgannwg. Rydym yn argymell gwrthdroi trefn y ddwy ran o’r etholaeth gyfun a awgrymir yn y cynigion cychwynnol oherwydd byddai’r geiriad ‘a Phenybont’ sy’n deillio o hynny yn lletchwith yn y Saesneg.

Diolch unwaith eto am y cyfle i ymateb i gynigion cychwynnol y Comisiwn ar gyfer etholaethau 2026 y Senedd, a diolch am eich gwaith hyd yn hyn ar y diwygiad pwysig hwn.

Yr eiddoch yn gywir,

[REDACTED]

Math o ymatebwr

Ar ran sefydliad (preifat neu gyhoeddus)

Enw sefydliad

Cardiff University Wales Governance Centre

Mae'r sylw hwn yn cyfeirio at

Yr ardal gyfan yn cael ei harolygu.