Sylw DBCC-7095

Yn fyr, byddwn yn gweld y parau yn y gogledd yn cael eu newid i:

- Ynys Môn a Dwyfor Meirionnydd
- Bangor a Gorllewin Clwyd
- Dwyrain Clwyd, Alun a Glannau Dyfrdwy
- Wrecsam, Glyndŵr, a Maldwyn

*Sail resymegol y Comisiwn Ffiniau*
Rwy’n cydnabod mai sail resymegol y Comisiwn Ffiniau dros baru Maldwyn a Glyndŵr â Dwyfor Meirionnydd yw fel y dywedodd y Comisiwn:

“Fe wnaeth y Comisiwn ystyried y dewis arall o gyfuno Dwyfor Meirionnydd â Cheredigion Preseli, a Maldwyn a Glyndŵr â Brycheiniog, Maesyfed a Chwm Tawe, fodd bynnag, roedd o’r farn y byddai’r dewis arall yn creu dwy etholaeth Senedd a fyddai’n fawr iawn ac yn anhylaw.

Maent o’r farn bod cysylltiadau ffordd rhesymol rhwng ardaloedd yr etholaeth arfaethedig megis rhwng Machynlleth a Dolgellau.

Er bod y Comisiwn o’r farn nad yw’n ddelfrydol cynnig etholaeth mor fawr, dyma’r opsiwn gorau o ran cynnig cyfuniad cyffiniol o 2 etholaeth seneddol y DU yn yr ardal.”

*Rhesymau dros Newid*
Byddaf yn awr yn nodi fy rhesymau, yn unol â’r meini prawf a roddwyd i’r Comisiwn gan Ddeddf Senedd Cymru (Aelodau ac Etholiadau) 2024.
Mae'r Comisiwn Ffiniau yn datgan yn ei sail resymegol ar gyfer y paru hwn (1) bod rhai cyfuniadau o etholaethau yn rhy fawr ac anhylaw a (2) bod cysylltiadau ffordd da yn sail i'r paru.

Yn gyntaf ar fater maint yr etholaeth.
Rwy’n gwrthwynebu maint y paru ar sail maint y ddaearyddiaeth a hefyd ar sail nifer y grwpiau sefydliadol nad ydynt efallai’n ymwneud â maint daearyddol ond yn ychwanegu’n llwyr at gymhlethdod yr etholaeth.

Mae’r cynnig presennol i baru Dwyfor Meirionnydd a Maldwyn a Glyndŵr yn cwmpasu 4 cyngor sir ac ehangder Cymru gyfan o Langurig ar ei phen de-ddwyreiniol i Ynys Enlli ar y mwyaf gogledd-orllewinol – nid yw’r ddau bwynt hynny’n gwybod dim am sut mae’r llall yn byw ac ni all cynrychiolydd yn y Senedd wybod na chynrychioli eu hanghenion lleol.

Yn ddaearyddol, y paru hwnnw yw’r mwyaf ac sydd â’r mwyaf o fynyddoedd sy’n gwneud y gwaith o drefnu a chynrychiolaeth yn anhygoel o anodd ac mae’n peryglu ymddiriedaeth ym mhrosesau democrataidd y Senedd. Mae gormod o bobl eisoes yn credu ‘nad yw Caerdydd yn ein deall’ a bydd y paru hwn ond yn atgyfnerthu’r gred honno, yn ogystal ag ychwanegu cefnogaeth i’r rhai sydd am weld diwedd ar unrhyw ymreolaeth wleidyddol yng Nghymru.

Yn sefydliadol, dyma’r un sydd o dan y straen mwyaf o ran cael ei rwygo rhwng y Cynghorau Sir a ganlyn: Sir Ddinbych, Gwynedd, Powys, a Wrecsam. Nid oes gan unrhyw Aelod o’r Senedd, newydd na hen, y gallu na’r cysylltiadau i wneud cyfiawnder â’r cynghorau hynny, na chynrychioli eu hanghenion yn y Senedd.
Yn yr un modd, nid oes unrhyw gysylltiadau hanesyddol rhwng y ddau bwynt hynny - dim hyd yn oed yn y teyrnasoedd hynafol o dan Llywelyn Fawr a gellir dadlau nid o dan Owain Glyndŵr. Tra bod un yn gorwedd ar y ffin â Lloegr, mae'r llall yn wynebu Môr Iwerddon felly yn ddiwylliannol ac yn gymdeithasol nid ydynt yn gyffiniol.
Y rhesymau hynny, a'r drafferth a gaiff aelodau cyffredin wrth ymgyrchu, yw pam rydym yn awgrymu'r newidiadau uchod i'r parau.

Ar fater rhwyddineb teithio, mae’r Comisiwn Ffiniau yn datgan, “mae cysylltiadau ffordd rhesymol rhwng ardaloedd yr etholaeth arfaethedig megis rhwng Machynlleth a Dolgellau.”

Er efallai bod y darn byr hwn o ffordd yn dda, hoffwn ofyn ichi ystyried ei bod yn cymryd 30 munud yn hwy i deithio o Langurig i Aberdaron nag y byddai'n ei gymryd i yrru o Langurig i Gaerdydd. Mae hyn yn seiliedig ar optimistiaeth ddisglair arferol amseroedd teithio sydd wedi’u cynhyrchu gan gyfrifiadur. Mewn gwirionedd mae'n cymryd dros 3 awr i fynd o un pen eich etholaeth arfaethedig i'r llall ac mae rhai llwybrau braidd yn orlawn o fynyddoedd.
Efallai nad oes gan Ynys Môn a Dwyfor Meirionnydd ffordd yn eu cysylltu (er mai dim ond o ychydig gannoedd o lathenni yw hyn) ond mae ganddynt filoedd o flynyddoedd o hanes, diwylliant, teyrnasoedd a chynghorau sir, ieithoedd, llenyddiaeth, a chysylltiadau hanesyddol sy’n gorbwyso unrhyw gysylltiad cyffiniol rhwng Dwyfor Meirionnydd a Maldwyn - yn nodedig, byddai cynrychiolydd ar gyfer Dwyfor ac Ynys Môn ond yn gweithio gyda ac o fewn cyfyngiadau 2 Gyngor Sir ond byddai’n rhaid i gynrychiolydd Dwyfor a Maldwyn a Glyndŵr weithio gyda 4 - teimlwn fod y newidiadau a awgrymwn yn gwneud cynrychiolaeth yn gliriach i etholwyr ac yn fwy hylaw i ddarpar gynrychiolwyr yn y Senedd.

Yn yr un modd, byddem yn dadlau bod y Comisiwn Ffiniau wedi dod â Maldwyn a De Clwyd ynghyd ym Maldwyn a Glyndŵr er gwaethaf y ffaith bod y brif ffordd sy’n eu cysylltu yn mynd drwy etholaeth arall a gwlad arall, sef Lloegr. Mae gorfod gyrru trwy ddarn byr ychydig gannoedd o lathenni o Ynys Môn rownd cylchdro ac i lawr y slipffordd gyntaf i gyrraedd Dwyfor Meirionnydd o leiaf yn cadw'r gyrrwr o fewn yr un wlad, sef Cymru.

Mae’r paru yr wyf yn ei ffafrio, sef Maldwyn a Glyndŵr a Wrecsam, yn cadw’r etholaeth i ddau Gyngor Sir a dwy ardal Comisiynydd Heddlu a Throseddu ac mae’n llawer mwy hygyrch o ran y rhwydwaith ffyrdd. Mae'r perthnasoedd gwaith wedi'u sefydlu eisoes, prin yw’r mynyddoedd sy’n ymyrryd, ac mae ganddynt gysylltiadau diwylliannol a chymdeithasol llawer gwell.

Rwy’n mawr obeithio y caiff y cyflwyniad hwn ei ystyried. Rwy’n deall pa mor anodd yw hi i ailystyried unwaith y bydd datrysiad arfaethedig yn gyhoeddus ond credwn yn ddiffuant y bydd ffydd yn y broses ddemocrataidd yn cael ei effeithio gan y cynnig presennol os na chaiff ei newid.

Diolch am ystyried y cyflwyniad hwn.

Math o ymatebwr

Cynghorydd lleol neu swyddog etholedig arall

Mae'r sylw hwn yn cyfeirio at

Yr ardal gyfan yn cael ei harolygu.